DIETA KETOgeniczna A PŁODNOŚĆ

Dieta ketogeniczna stała się bardzo modnym, rozchwytywanym tematem, wokół którego wciąż pojawiają się nowe doniesienia naukowe, jak i jest źródłem wielu kontrowersji. Od bardzo dawna wiemy, iż dieta ketogeniczna, czyli dieta bogata w tłuszcze oraz o bardzo niskiej ilości spożywanych węglowodanów była wykorzystywana w leczeniu m.in. schorzeń neurologicznych, stąd nie dziwi mnie fakt, iż zainteresowali się nią naukowcy badający problem (nie)płodności. 

W jednym z badań kohortowych z 2022 roku, w które włączono ponad 17,5 tysiąca kobiet planujących zajście w ciążę wykazano powiązanie między “propłodną dietą” a niskim ryzykiem niepłodności spowodowanej zaburzeniem działania jajników. “Dietą propłodną” nazywamy styl żywienia charakteryzujący się spożyciem dużej ilości błonnika, produktów spożywczych o niskim indeksie glikemicznym, nabiału, białka pochodzenia roślinnego oraz nienasyconych kwasów tłuszczowych. Kobiety biorące udział w badaniu suplementowały kwas foliowy 3x w tygodniu oraz regularnie podejmowały aktywność fizyczną. 

Wykazano, iż dieta bogata w błonnik, kwasy tłuszczowe Omega-3, witaminy oraz minerały znacząco zwiększa płodność kobiet poprzez zmniejszenie oporności tkanek na działanie insuliny oraz poprawę parametrów metabolizmu organizmu. Może o tym świadczyć wzrost ciąż oraz większa liczba urodzonych żywych noworodków w tej grupie, wśród kobiet < 35 roku życia oraz większe prawdopodobieństwo urodzenia żywego noworodka wśród par korzystających z metod wspomaganego rozrodu. 

Niewrażliwość na insulinę jest jednym z czynników pogarszających jakość oocytów (żeńskich komórek płciowych) oraz zaburza ich dojrzewanie, a w konsekwencji prowadzi do zaburzenia czynności jajników i niepłodności. Spożywanie produktów o wysokim indeksie glikemicznym jest powiązane z większym poziomem glukozy mierzonej na czczo, wyższym poziomem androgenów oraz insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1), co powoduje niewrażliwość na działanie insuliny. W konsekwencji, prowadzi to do zaburzeń owulacji, ale również do glukotoksyczności, której konsekwencją jest stres oksydacyjny komórek. A jak wiemy, stres oksydacyjny to szybsze obumieranie komórek i szybsze starzenie się organizmu. Dla przykładu, u kobiet cierpiących na zespół policystycznych jajników (PCOS) dieta o niskim spożyciu węglowodanów może być alternatywą dla leczenia farmakologicznego metforminą i może zredukować produkcję insuliny w odpowiedzi na impuls glukozy. Dotyczy to również kobiet chorujących na PCOS o prawidłowej wadze ciała (!). 

Dieta bogata w lipidy (30% – 75% spożywanych lipidów) może być powiązana ze zmianami w cyklu menstruacyjnym kobiety i poziomie hormonów, a także – jakości oocytów. Zaobserwowano, że spożywanie dużej ilości lipidów może prowadzić do odkładania się ich nie tylko w tkance tłuszczowej, ale i innych tkankach. Lipotoksyczność może prowadzić do zaburzeń układu rozrodczego. Zauważono, że dieta o wysokim spożyciu lipidów powoduje: przejściowy, ale znaczący spadek poziomu LH, obniżoną pulę pęcherzyków pierwotnych w jajnikach oraz wzrost atrezji pęcherzyków ze zwiększonym ryzykiem przedwczesnej niewydolności jajników (POI). Lipotoksyczność w jajnikach prowadzi do częstego braku owulacji oraz zmiany jajnikowej steroidogenezy poprzez zmniejszenie aktywności aromatazy. 

Kwasy tłuszczowe trans (TFA) mają działanie prozapalne, powodując wzrost oporności na działanie insuliny w organizmie oraz spadek ekspresji receptorów aktywowanych przez proliferatory peroksysomów gamma (PPAR), które związane są z metabolizmem lipidów oraz wrażliwością receptorów insulinowych. W przeciwieństwie do jednonienasyconych kwasów tłuszczowych, które związane z PPAR redukują stan zapalny, zwiększają wrażliwość na insulinę, przez co – wpływają korzystnie na płodność. WHO rekomenduje ograniczenie spożycia produktów zawierających TFA do 1% spożywanych dziennie produktów. Co więcej, spożywanie kwasów tłuszczowych trans zwiększa ryzyko wystąpienia cukrzycy typu II, zespołu policystycznych jajników oraz endometriozy. 

Jedno z badań naukowych wykazało, iż niskie spożycie nabiału (mleko, sery, jogurty) wiąże się z obniżoną płodnością. Prawdopodobnie wynika to z faktu, iż produkty z grupy nabiału zawierają wysokie stężenie estrogenów, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz kwas trans-oleopalmitynowy, który zwiększają wrażliwość tkanek na insulinę. Mimo wszystko, ciężko znaleźć badania, które jednoznacznie wykazałyby, że zwiększone spożycie nabiału koreluje z większą płodnością. Podsumowując, pacjentki pragnące zajść w ciążę powinny w kwestii kwasów tłuszczowych spożywać produkty zawierające przede wszystkim – wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz jednonienasycone kwasy tłuszczowe, zarazem ograniczając spożycie kwasów tłuszczowych trans oraz nasyconych kwasów tłuszczowych. 

Nadal nie wyjaśniono wpływu spożycia białka na płodność żeńską. Kilka publikacji naukowych wykazało, iż spożywanie dużej ilości białka pochodzenia zwierzęcego koreluje ze zmniejszonym poziomem testosteronu w organizmie kobiety. Jedna z publikacji jasno wskazuje na powiązanie pomiędzy spożyciem białka odzwierzęcego a płodnością – białko odzwierzęce wpływa negatywnie na proces owulacji. Zwiększone spożycia białka pochodzenia roślinnego może znacząco wpłynąć w sposób pozytywny na płodność żeńską. 

Dieta ketogeniczna opiera się na redukcji spożywanych węglowodanów do < 30 g/dzień, co stanowi ok. 13% dziennego zapotrzebowania energetycznego oraz proporcjonalnego zwiększenia spożywanych tłuszczów (ok. 44% dziennego zapotrzebowania energetycznego) i białka (ok. 43% dziennego zapotrzebowania energetycznego). Jedną z zalet diety ketogenicznej (stanu tzw. “ketozy”) jest zdolność ciał ketonowych do znacznego zmniejszenia apetytu poprzez redukcję wydzielania neuropeptydu Y oraz greliny. Co więcej, dieta ketogeniczna powoduje szereg zmian w strukturze ludzkiego metabolizmu i w wielu procesach na poziomie molekularnym wykazuje dużo zalet. Są to m.in. wzrost wrażliwości tkanek na insulinę, redukcję syntezy tkanki tłuszczowej, blokowanie ścieżek stanu zapalnego, ochronę przed stresem oksydacyjnym czy indukowanie genezy mitochondriów. 

Wydaje się, że dieta ketogeniczna może być bardzo efektywna w przypadku kobiet borykających się z nadwagą lub otyłością, które dodatkowo chorują na zespół policystycznych jajników. W jednym z badań po wprowadzeniu diety ketogenicznej zauważono wśród badanych kobiet, że ok. 12% z nich zredukowało całkowicie swoją masę ciała do prawidłowych parametrów, u 54% zredukowano poziom insuliny do parametrów prawidłowych, u 36% przywrócono prawidłowe parametry LH i FSH, zaś 22% z nich zredukowało poziom wolnego testosteronu do parametrów prawidłowych. W dodatku, po 24 tygodniach od zakończenia badania, 40% pacjentek, które stosowały się do zaleceń diety ketogenicznej – zaszły w ciążę.

Jednym z najważniejszych efektów diety ketogenicznej jest poprawa funkcjonowania mitochondriów, które są odpowiedzialne za słabą jakość oocytów pośród otyłych kobiet. Mitochondria grają kluczową rolę w jakości żeńskich komórek jajowych. Ich uszkodzenie ma związek z niepłodnością, mniejszą liczbą komórek w blastocyście, co koniec końców może prowadzić do utraty ciąży. Stres oksydacyjny oraz dysfunkcja mitochondriów wśród kobiet są odpowiedzialne za: zmniejszoną syntezę białka wiążącego hormony płciowe SHBG, przewlekły stan zapalny w organizmie, słabą jakość oocytów, wzmożoną produkcję androgenów oraz obniżoną produkcję progesteronu. Wiele publikacji wskazuje na to, iż dieta ketogeniczna jest w stanie przywrócić prawidłowe funkcjonowanie mitochondriów, ale także powrócić przez pacjentkę do prawidłowej masy ciała.

Dieta ketogeniczna jest bardzo pomocna w redukcji masy ciała. Patrząc na wiele publikacji wydanych w ostatnich latach ciężko jest określić czy pozytywne aspekty diety ketogenicznej płyną z właściwości tej diety samej w sobie, czy są one efektem normalizacji masy ciała wśród stosujących ją pacjentek planujących zajście w ciążę. Potrzebne są dalsze badania na większej grupie badanych pacjentek, aby potwierdzić, że dieta ketogeniczna oraz jej wpływ m.in. na funkcjonowanie mitochondriów przynosi pozytywny wpływ na płodność. Mimo wszystko, warto rozważyć dietę ketogeniczną jako jedną ze strategii terapeutycznych wśród par borykających się z niepłodnością żeńską, zwłaszcza w przypadku kobiet chorujących na otyłość, ponieważ największą zaletą diety ketogenicznej jest poprawa funkcjonowania jajników oraz minimalizacja zaburzeń metabolicznych w stosunkowo krótkim czasie. 

Odżywianie gra ważną rolę w poprawie zdolności do reprodukcji. Kobiety powinny wejść w okres ciąży w jak najlepszym zdrowiu, aby zapewnić sobie oraz dziecku przebieg ciąży obarczony jak najmniejszym ryzykiem powikłań. Spadek masy ciała może być kluczem do poprawy zdrowia metabolicznego oraz redukcji dysfunkcji hormonalnej (w tym – sprawności jajników!), które są odpowiedzialne za problemy z płodnością. 

Bibliografia:

1. Magagnini MC, Condorelli RA, Cimino L, Cannarella R, Aversa A, Calogero AE, La Vignera S. Does the Ketogenic Diet Improve the Quality of Ovarian Function in Obese Women? Nutrients. 2022 Oct 6;14(19):4147. doi: 10.3390/nu14194147. PMID: 36235799; PMCID: PMC9571725.
2. Tsao CW, Ke PS, Yang HY, Chang TC, Liu CY. Curcumin Remedies Testicular Function and Spermatogenesis in Male Mice with Low-Carbohydrate-Diet-Induced Metabolic Dysfunction. Int J Mol Sci. 2022 Sep 2;23(17):10009. doi: 10.3390/ijms231710009. PMID: 36077406; PMCID: PMC9456534.
3. Aoun A, Khoury VE, Malakieh R. Can Nutrition Help in the Treatment of Infertility? Prev Nutr Food Sci. 2021 Jun 30;26(2):109-120. doi: 10.3746/pnf.2021.26.2.109. PMID: 34316476; PMCID: PMC8276703.
4. Silvestris E, Lovero D, Palmirotta R. Nutrition and Female Fertility: An Interdependent Correlation. Front Endocrinol (Lausanne). 2019 Jun 7;10:346. doi: 10.3389/fendo.2019.00346. PMID: 31231310; PMCID: PMC6568019.
5. Castellana M, Biacchi E, Procino F, Casanueva FF, Trimboli P. Very-low-calorie ketogenic diet for the management of obesity, overweight and related disorders. Minerva Endocrinol (Torino). 2021 Jun;46(2):161-167. doi: 10.23736/S2724-6507.20.03356-8. Epub 2020 Nov 19. PMID: 33213120.
6. Mavropoulos JC, Yancy WS, Hepburn J, Westman EC. The effects of a low-carbohydrate, ketogenic diet on the polycystic ovary syndrome: a pilot study. Nutr Metab (Lond). 2005 Dec 16;2:35. doi: 10.1186/1743-7075-2-35. PMID: 16359551; PMCID: PMC1334192.