Szczepienia dla kobiet planujących ciąże (+COVID-19)

Podejście pacjentek do planowania ciąży z roku na rok staję się coraz bardziej świadome. Nawet wiele miesięcy przed rozpoczęciem starań, pojawiają się pytania jak dobrze przygotować się do ciąży. Oprócz zalecanej suplementacji kwasem foliowym oraz odpowiednim zestawem witamin zawsze powinniśmy wspomnieć o szczepieniach ochronnych. Brak wiedzy pacjentki na temat przebiegu własnych szczepień, może mieć bardzo poważne konsekwencje szczególnie w okresie ciąży.

SZCZEPIENIA OBECNE W OBOWIĄZKOWYM KALENDARZU SZCZEPIEŃ

Różyczka

Różyczka jest chorobą wirusową wywoływaną przez wirusa różyczki o miernej zakaźności, rozwijającą się tylko u ludzi. Szczepienia przeciw różyczce wykonuj się szczepionką skojarzoną (odra, świnka, różyczka) zgodnie z obowiązującym kalendarzem szczepień:

• I dawka (podstawowa) w 13–14. miesiącu życia
• II dawka (uzupełniająca) w 6. roku życia

Przebieg różyczki jest zwykle łagodny, a poważne powikłania pojawiają się bardzo rzadko. I tymi dobrymi informacjami powinniśmy zakończyć, niestety różyczka pomimo swojego łagodnego przebiegu jest najbardziej niebezpieczna w trakcie trwania ciąży.

Wirus różyczki ma dla płodu działanie teratogenne czyli takie które może prowadzić do obumarcia ciąży lub wystąpienia trwałych uszkodzeń. Najcięższe powikłania stwierdza się w przypadku zakażenia w pierwszych 4 miesiącach ciąży. Dotyczą one praktycznie wszystkich układów i narządów.

Najczęstszym powikłaniem (i często jedynym, jeśli do zakażenia doszło po 4. miesiącu ciąży) jest głuchota (60–75%). Mogą wystąpić również:

1. wady narządu wzroku (zaćma, jaskra, uszkodzenia siatkówki oraz małoocze)
2. wady układu sercowo-naczyniowego
3. zaburzenia neurologiczne
4. upośledzenie umysłowe

Ocenia się, że jeśli do zakażenia doszło w pierwszych 11 tygodniach ciąży, wady wrodzone wystąpią u około 90% dzieci. Objawy zespołu różyczki wrodzonej (congenital rubella syndrome – CRS) mogą pojawić się z opóźnieniem, nawet po 2–4 latach. Zalicza się do nich m.in. cukrzycę, zapalenie tarczycy, niedobór hormonu wzrostu i zaburzenia zachowania.

Kobieta która planuje ciąże a nie została wcześniej zaszczepiona lub nie wie czy chorowała na różyczkę lub odrę powinna zostać zaszczepiona. Szczepienie odbywa się poprzez podanie dwóch dawek w odstępie nie krótszym niż 6 tygodni. Podanie szczepionki żywej przeciw odrze, śwince, różyczce kobiecie w okresie kiedy planuje ciążę powinno być związane z koniecznością zabezpieczenia się przed ciążą na okres co najmniej 1 miesiąca po podaniu drugiej dawki szczepionki.

Wirusowe zapalenie wątroby typu B

Wirusowe zapalenie wątroby typu B (wzw B) to choroba zakaźna wywołana przez wirusa HBV (Hepatitis B Virus). U ok. 50% osób zakażonych nie występują żadne objawy, a jedynym objawem uszkodzenia komórek wątrobowych jest podwyższenie aktywności enzymów wątrobowych. U jednego na czterech zakażonych bezobjawowo, zakażenie HBV trwające dłużej niż 6 miesięcy, może przekształcić się w przewlekłe zapalenie wątroby, a następnie marskość i raka wątroby.

Przyjęcie pełnego cyklu szczepień zapewnia długotrwałą odporność przed zakażeniem. Szczepienia obowiązkowe wykonuje się szczepionką podawaną w 3- dawkowym schemacie:

• I dawka w ciągu 24 godzin po urodzeniu
• II dawka w 2 miesiącu życia, jeśli to możliwe podawana jednocześnie z pierwszą dawką szczepionki DTP
• III dawka w 7 miesiącu życia (po 6 miesiącach od pierwszej dawki)

Podajemy 3 dawki szczepionki w odstępach 0-1-6 miesięcy, nie ma konieczności zabezpieczenia się przed ciążą po otrzymaniu ostatniej dawki szczepionki.

Dodatkowo musimy pamiętać o ryzyku transmisji infekcji na dziecko które wynosi 5–15%. W przypadku aktywnej infekcji w ciąży należy na przełomie II i III trymestru oznaczyć stężenie DNA HBV – jeśli przekracza podaną wartość, sugeruje się stosowanie tenofowiru w III trymestrze i rozważenie cesarskiego cięcia. Niezależnie od wiremii HBV każdy noworodek urodzony przez matkę zakażoną HBV powinien otrzymać immunoglobulinę anty-HBV (oprócz pierwszej rutynowej dawki szczepionki stosowanej u wszystkich noworodków).

SZCZEPIENIA ZALECANE (NIEOBECNE W OBOWIĄZKOWYM KALENDARZU SZCZEPIEŃ)

Ospa wietrzna

Zachorowanie na ospę wietrzną w okresie ciąży może skutkować niekorzystnymi następstwami u płodu i noworodka. Nie jest ono bezpośrednio związane ze zwiększonym ryzykiem poronienia, ale prowadzi do wystąpienia szeregu wad u płodu. Do najczęstszych zaliczamy:

1. Małą masę urodzeniową
2. Zaburzenia neurologiczne
3. Jednostronne wady kończyn
4. Wady narządu wzrokowego (małoocze, zaćma, zapalenie naczyniówki i siatkówki)
5. Ograniczenie rozwoju umysłowego
6. Zaburzenia czynności jelit i zwieracza pęcherza moczowego

Nie opisano zespołu wrodzonego u płodów w przypadku zakażenia po 28. tygodniu ciąży.

Szczepionkę można podawać u zdrowych dzieci od 9 miesiąca życia (najlepiej po 12 miesiącu życia). Szczepionka jest zalecana wszystkim dzieciom i dorosłym, którzy nie chorowali na ospę wietrzną i nie zostali wcześniej zaszczepieni. Szczególną grupę stanowią tutaj kobiety planujące ciąże.

Jeżeli pacjentka planująca ciąże nie chorowała na ospę wietrzną lub nie została wcześniej zaszczepiona powinna otrzymać dwie dawki szczepionki w odstępie nie krótszym niż 6 tygodni (optymalnie 3 miesiące). Podanie szczepionki przeciw ospie kobiecie w okresie kiedy planuje ciążę powinno być związane z koniecznością zabezpieczenia się przed ciążą na okres co najmniej 1 miesiąca po podaniu drugiej dawki szczepionki.

COVID-19

Kobiety w ciąży należą do grupy ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19. To właśnie ciężarne częściej wymagają hospitalizacji na oddziałach intensywnej terapii, częściej potrzebują mechanicznego wspomagania oddychania oraz niestety częściej umierają w przebiegu COVID-19. Badania na temat bezpieczeństwa szczepienia kobiet w ciąży na COVID-19 cały czas trwają. Aktualnie nie dysponujemy danymi z badań klinicznych prowadzonych na grupie kobiet w ciąży, jednak nie ma również danych sugerujących, że szczepienie to powinno być u nich przeciwwskazane. Dlatego zdecydowanie warto rozważyć szczepienie przed planowaną ciążą jeżeli mamy taką możliwość.

W badaniach nieklinicznych na zwierzętach nie zaobserwowano żadnych niepokojących sygnałów dotyczących działania szczepionki, nie ma żadnych dowodów, że szczepienie wpływa negatywnie na płodność.

Mamy dostępne trzy szczepionki podawane w schemacie dwóch dawek:

1. Szczepionka mRNA Comirnaty (BNT162b2) Pfizer-BioNTech
2. Szczepionka mRNA COVID-19 Vaccine Moderna
3. Szczepionka wektorowa „ChAdOx1-S” AstraZeneca

Jedna szczepionka podawaną w postaci 1 dawki:

1. Szczepionka wektorowa Janssen (26.COV2.S)

W Charakterystyce Produktu Leczniczego każdej szczepionki wskazano następujące zapisy dotyczące ich schematów podania:

1. Szczepionka mRNA Comirnaty (BNT162b2) Pfizer-BioNTech podawana po upływie trzech tygodni od podania pierwszej dawki
2. Szczepionka mRNA COVID-19 Vaccine Moderna podawana po upływie 28 dni od podania pierwszej dawki
3. Szczepionka wektorowa „ChAdOx1-S” AstraZeneca podawana w odstępie między 4 a 12 tygodniem (od 28 do 84 dni)
4. Szczepionka wektorowa Janssen (Ad.26.COV2.S) podawana w postaci 1 dawki.